- Monografia Zbierska 1967 część I - Zbiersk
- Monografia Zbierska 1967 część II - Historia cukrowni Zbiersk
- Monografia Zbierska 1967 część III - Sport
- Monografia Zbierska 1967 część IV - Kronika kulturalno-oświatowa
- Monografia Zbierska 1967 część V - Ruch robotniczy
- Monografia Zbierska 1967 część VI - Pierwsza rada zakładowa
Uwaga ! Tekst oryginalny zawiera błędy.
HISTORIA CUKROWNI ZBIERSK
W roku 1852 wybudował w Zbiersku "Fabrykę cukru", wybudowana fabryka przez Wilhelma Rephana służyć miała jako warsztat gospodarski, przeznaczony do przerobu buraków z własnych majątków. Zatrudniał w niej około 50 osób, w tym i młodzieży w wieku od 10 lat. Jeżeli wierzyć z opowiadania najstarszych pracowników cukrowni, to na początku przerabiano od 3 do 4-ch wozów parokonnych na dobę. Siłą napędową stanowił "Maneż"/kierat/ obracany przez konie, który poruszał płuczkę, pompy prasy wyciskające sok z pulpy otrzymanej przez ręczne tarcie buraków na tartkach. Pozostałe prace wykonywane były ręcznie.
Właściciel widząc korzyści jakie mógł przynieść taki większy warsztat zaczyna rozwijać go i buduje 3 piętrowy gmach fabryczny. Do rozwoju Cukrowni przyczynia się połączenie Zbierska z Kaliszem i Koninem dzięki wybudowaniu szosy w 1869 roku. W 1880 fabryka przerabiała już 500 metrów buraków na dobę. Siłą napędową fabryki stanowiły już nowe maszyny parowe, a większość pracy wykonywana była jeszcze ręcznie.
W roku 1884 fabryka przeszła w ręce spółki akcyjnej. Nowi właściciele zaczęli modernizować fabrykę, sprowadzając nowe kotły, z 12-to naczyniową baterią dyfuzyjną systemu Roberta. W 1891 roku akcjonariusze Zbierska wykupiły Cukrownie Olimpia położoną w bliskiej wsi w Dzierzbinie i przeznaczyli ją do rozbiórki, urządzenia z tej cukrowni przewieźli do Cukrowni Zbiersk.
W kampanii 1891 roku Cukrownia Zbiersk przerobiła już 1575 metrów buraków na dobę, osiągając średni przerób dobowy, w roku 1892-93 Cukrownia już osiągnęła przerób dobowy do 2750 metrów. W roku 1895 Cukrownia posiadała już 5-cio naczyniową leżącą wyparkę próżniową. Gotowanie odbywało się na dwa produkty. II-gi produkt gotowany był " na tak zwany nitke" , który był magazynowany i przed następną kampanią był używany do wsypek./ do przerobu jako mączka.
Dotychczasowe opalanie było drzewem i torfem, a później zastąpiło sprowadzanym z Pleszewa węglem, transportem konnym. Do 1899 roku przerób podniósł się do 4000 metrów na dobę. Cukrownia produkowała tylko rafinadę w głowach i małą ilość kostkę prasowaną. W nocy z 6 na 7-go września pożar spalił doszczętnie całą fabrykę. Buraki zostały sprzedane do innych Cukrowni.
W marcu 1900 roku rozpoczęto budowę nowej fabryki, którą ukończono w końcu listopada tegoż roku.
Cukrownia Zbiersk rozwijała się, w 1906 roku po raz pierwszy wyprodukowano część cukru jako kryształ sokowy, z powodu zbyt niskiej ceny rafinady i od tego czasu cukrownia oprócz rafinady i kostek rafinowanych produkowała kryształ sokowy.
W 1910 Cukrownia Zbiersk została sprzedana przez W.Repphana w ręce polskich akcjonariuszy. W tymże roku przerób dobowy podniósł się o 500 metrów, Cukrownia już przerabiała 4500 metrów na dobę. Celem rozwoju cukrowni i obniżenia kosztów przewozu materiałów, jak węgla, kamienia wapiennego, buraków i wywozu cukru, wybudowano w 1914 roku kolej wąskotorową od Zbierska do Opatówka, do kolei szerokotorowej, która miała służyć jedynie jako środek transportu dla potrzeb cukrowni Zbiersk. W 1915 roku kolej została zarekwirowana przez okupanta niemieckiego i w 1917 roku została objęta przez Sejmik Kaliski. W 1918 roku po odzyskaniu niepodległości polski została oddana pod administrację władz powiatowych Kalisza i Turku. W 1916 roku władze okupacyjne wybudowały odcinek od Zbierska do Turku.
W 1923 powiększono w Cukrowni Zbiersk baterie dyfuzyjną o dalsze 6 dyfuzorów F-my Cegielskiego oraz postawiono nowy kocioł F-my Borman Sweder na 12 atm. Przerób buraków podniósł się do 5500 metrów na dobę.
Potrzeba jest nowych terenów pod plantacje wynikające ze stałej rozbudowy Cukrowni oraz wysokich taryfe stosowaną na Kolei Powiatowej, spowodowały konieczność budowy nowej własnej kolei wąskotorowej. Dlatego też w październiku 1923 roku rozpoczęto budowę kolei ze Zbierska do Kucharek.
W 1924 roku sprowadzono i zainstalowano nową maszynę parową, gdyż stare maszyny nie mogły podołać obciążeniu powiększonemu przerobu, który powiększał się każdego roku, przerób dochodził już do 6500 metrów na dobę, w tym to roku zaprzestano wyrabiać głowy i kostki rafinadowe piłowane, produkowano kostki prasowe oraz kryształ rafinadowy i sokowy.
W 1927 nastąpiła pierwsza przebudowa Cukrowni od czasu jej spalenia. Powiększono dyfuzyje i 12-cie dyfuzorów, zainstalowano szereg nowych urządzeń w wyniku czego przerób podniósł się do 7000 metrów na dobę. Wyrabiano nadal kryształ rafinadowy i sokowy, kostki prasowane do roku 1939. W roku 1930 przerobiono defekacje i saturację periodyczną oraz usprawniono gospodarkę parową tak, że w tym okresie przerób podniósł się do 7500 metrów na dobę.
Z najważniejszych inwestycji i udoskonalenia jakie poczyniono w dalszych latach to wybudowanie w 1931 roku nowego kotła Firmy H.Cegielskiego na 22atm. W 1934 roku zainstalowano nową saturację. Po wybudowaniu nowego kotła i saturacji przerób dobowy podniósł się do 9000 metrów.
W roku 1936 przystąpiono do przeróbki z maszyn parowych na elektryfikację, sprowadzono dwie turbiny , Szwedzką Stal o mocy 1500 KW i Niemiecka Wumaga o mocy 1650 KW.
W latach 1937/38 i 1938/39 nastąpiła druga przebudowa cukrowni. Połączono nowe agrygaty z całkowitą elektryfikacją. Zainstalowano nowy agrygat jako płoczkę, podnośnik buraczany, krajalnicze, wyparki, warniki, wierówki, mieszadła, nowe praski do prasowania kostek, nową suszarnię do suszenia osełek kostkowych i wiele innych nowych agrygatów, po przebudowaniu cukrowni przerób podniósł się na dobę do 13000metrów.
Do 1939 roku Cukrownia Zbiersk miała nazwę Cukrownia i Rafineria Zbiersk. Cukrownia i Rafineria Zbiersk do 1939 roku wyrabiała pięć gatunków cukru, kryształ sokowy, rafinadę sokową, rafinadę luksusową, kostki sokowe i kostki rafinadowe.
W dniu 1 września 1939 roku wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny uderzyły na Polskę. Stało się to początkiem drugi wojny światowej. W dniu 4 września 1939 roku o godzinie 15-tej wjechały na motorach do Stawiszyna pierwsze patrole niemieckie. W czasie wojny w Cukrowni Zbiersk Dyrekcja i personel techniczny był obsadzony przez niemców z rajchu, który to trwał do 1945 roku.
W roku 1940 niemcy zdemontowali agrygaty rafinadowe, usunyli warnik do gotowania rafinady, praski do prasowania osełek na kostki, rąbaczki do rąbania osełek na kostki, suszarnię do ruszenia osełek kostkowych, które były rąbane na kostki.
W roku 1941 niemcy wybudowali suszarnię do suszenia wysłotków, ta suszarnia istnieje do dziś, suszarnia w czasie sprzątania plonów żniwnych jest czynny, w suszarni odbywa się suszenie zypaku a w tym roku także jęczmienia i żyta.
Nadeszła chwila wyzwolenia, było to dnia 21 stycznia 1945 roku o godzinie 12-te na pokrytą śniegiem ziemie Zbierska wjechały pierwsze patrole Armii Radzieckiej dowodzone przez Marszałka Związku Radzieckiego Żukowa.
A jak wygląda wzrost produkcji cukru w okresie XX lecia.
Produkcja przedstawia się następująco.
Przyjmując roku 1945 za 100 procent.
1945 r. - 100 -
1950 r. - 245 -
1955 r. - 344 -
1960 r. - 469 -
1963 r. - 422 -
Oprócz wyminionych osiągnięć Cukrownia Zbiersk pobudowała szerek budynków wagowych w terenie, magazyn cukru, do nawozów, elfę samochodową, warsztaty mechaniczne, stolarnie, garaże samochodowe, nową portyjernię.
Dla dzieci pracowników cukrownia wybudowała przedszkole na sto dzieci, z przedszkola korzystają również dzieci pracowników innych instytucji społecznych.
Celem poprawienia opieki zdrowia pracowników wybudowano ambulatorium przyfabryczne oraz Ośrodek Zdrowia, w którym są przyjmowani chorzy z rodzin robotników cukrowni i z cały Gromady Zbiersk.
W okresie powojennym Cukrownia wybudowała trzy budynki mieszkalne i gospodarcze.