W 1978 roku z okazji 60 rocznicy powstania chóru oraz 125-lecia istnienia cukrowni wydane zostało kilka broszur poświęconych historii organizacji działających na terenie Zbierska. Jedną z nich był chór. Poniżej można się zapoznać z pełną treścią tej publikacji. Dostępne też są skany w postaci oddzielnych plików .jpg oraz .pdf. Linki do tych plków znajdują się pod artykułem lub w dziale Pobierz.
KOMITET OBCHODU
60 - LECIA CHÓRU CUKROWNI „ZBIERSK"
1. Bolesław Hałupnik — I sekretarz KMG PZPR w Stawiszynie
2. Wacław Bartczak — naczelnik miasta i gminy Stawiszyn
3. Jan Berkowski — prezes. Wojewódzkiego Okręgu Wielkopolskiego Związku Chórów i Orkiestr w Kaliszu
4. Hieronim Weychan — kierownik Oddziału Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Spożywczego Cukrowniczego w Poznaniu
5. Józef Latała — dyrektor naczelny Przedsiębiorstwa „Cukrownie Wielkopolskie"
6. Mieczysław Sliwiński — przewodniczący Rady Związkowej Przedsiębiorstwa „Cukrownie Wielkopolskie"
7. Michał Płociński — redaktor naczelny „Ziemi Kaliskiej"
8. Józef Jarosz — dyrektor „Cukrowni „Zbiersk"
KOMITET WYKONAWCZY
1. Bronisław Chojnacki
2. Edward Frąszczak
3. Józef Ignaczak
4. Jerzy Madejski
5. Eugeniusz Marciniak
6. Zdzisław Malando
Z kart naszej historii
Przemysł cukrowniczy, a ściśle biorąc sama Cukrownia, szczególnie usytuowane na wsi, wywierały poważny wpływ na rozwój związanego z nimi regionu. Przejawiało się to nie tylko w zakresie samego uprzemysłowienia; podnoszenia stanu rolnictwa, ale również w sferze rozwoju kultury oraz oświaty.
Proces produkcji samego cukru ulegał stałemu doskonaleniu. Postępująca mechanizacja czynności, zwiększające się przeroby dobowe surowca oraz wzrastające efekty finalne wymagały również posiadania pewnej grupy rzemieślników i robotników, którzy w okresie kampanii buraczanej obsługiwali maszyny i urządzenia lub wykonywali szereg pomocniczych prac nieobjętych jeszcze na tym etapie mechanizacją. Same kampanie, a więc okresy produkcji cukru trwały około 2-3 miesięcy, przyjmowano na ten okres licznych robotników do prac sezonowych. W pozostałych miesiącach, konieczność przeprowadzania remontów, modernizacji, zbytu zmagazynowanego cukru, melasy, odbioru węgla, kamienia wapiennego i innych robót gospodarczych, wymagały utrzymywania nielicznej stałej załogi. Jakkolwiek zarobki robotników deputatowych (stałych) nie należały wcale do wygórowanych, były jednak trochę korzystniejsze od walorów materialnych robotników majątków ziemskich. Przy tym praca w Cukrowni dawała pewne szanse podniesienia swoich kwalifikacji i zdobycia konkretnego zawodu, a tym samym uzyskania nieco lepszych zarobków.
Zarówno w latach zaborów jak i w okresie międzywojennym wsie polskie gnębiło przeludnienie, nadmiar wolnych rąk do pracy, więc możliwości stałego zatrudnienia na miejscu stanowiły pewną realną wartość. Tak jak w mieście o rozwijającym się przemyśle, tworzyła się klasa robotnicza, związana rodzinnie z pewnymi zakładami pracy, tak przy usytuowanych na wsi cukrowniach powstawały ciągi rodzinne, sięgające nawet pradziadków. Całe rody zakorzeniały się i wiązały z tym zakładem pracy.
W okresie I wojny światowej w Zbiersku istniała 4-klasowa szkoła i młodzież tej miejscowości mogła tylko takie wykształcenie uzyskać. Z chwilą powstania w Stawiszynie szkoły w zakresie 7 klas, znaczna część młodzieży ze Zbierska, po 4 klasach uczęszczała do Stawiszyna i tam uzyskiwała pełne podstawowe wykształcenie. Ta część młodzieży, poprzez osiągnięcie większego zasobu wiedzy i wyrobienia szerszego poglądu na życie, rozumiała dobrze, że duże urozmaicenie i przyjemności stwarza czynne uczestniczenie również w życiu kulturalnym swego środowiska. Rozmowy i dyskusje młodych ludzi na temat stworzenia jakiegoś zespołu artystycznego, przyniosły w roku 1918 realny efekt. Koleżeńskie rozmowy ludzi jeszcze niezrzeszonych, doprowadziły do zwołania zebrania, na które zaproszono Waleriana Centa, upatrując w nim dyrygenta chóru mieszanego. Chętnie podjął się on tego zadania. Walerian Cent był człowiekiem umuzykalnionym, miał więc wystarczające predyspozycje do podjęcia się dyrygentury.
Ustalono wówczas, by na wyznaczone tydzień później zebranie zaprosić szereg osób ze starszego społeczeństwa. Spośród nich wybrać zarząd. Przybyło szereg starszych, jak i młodzieży. Z celem zebrania zapoznał obecnych Walerian Cent, deklarując oficjalnie chęć uczenia śpiewu i dyrygowania chórem mieszanym. Wybrano Zarząd chóru. W skład weszli: Ludwik Senkowski — gospodarz, Józef Szymański — zastępca gospodarza, Stefan Niewiarowicz oraz Bolesław Niezanowski — członkowie oraz Walerian Cent jako dyrygent.
Pierwsze lekcje rozpoczęły się w czerwcu 1918 roku. Chór składał się z około 40 członków, większość stanowiły kobiety. Trafnie powołany Zarząd, energicznie zabrał się do pracy. Członkowie Zarządu Chóru udali się z prośbą do dyrektora Cukrowni Leona Nowakowskiego, by dla potrzeb chóru przydzielił niezbędne pomieszczenie. Dyrektor Cukrowni bardzo pozytywnie ustosunkował się do tej prośby. Zgodził się na oddanie sali do dyspozycji Zarządu Chóru. Obiecał równocześnie wykonanie sceny. 'Faktycznie, po niemal dwóch miesiącach scena została wybudowana. Wykonana była bardzo ładnie. Jak na ówczesne stosunki i potrzeby, była dosyć duża, gdyż posiadała 56 m2, sala sama (widownia) miała około 240 m2 powierzchni.
Przychylne stanowiska dyrektora Cukrowni Zbiersk było poważnym bodźcem, stało się przysłowiową oliwą dolaną do ognia.
Po trzech miesiącach intensywnych lekcji, chór zaprezentował miejscowej publiczności 4 pieśni. Repertuar pieśni ludowych czerpany był ze śpiewnika autora Władysława Fierch, wydanego w 1914 r. w Poznaniu.
Oto tytuły pierwszych, opanowanych przez zespół pieśni:
1. Pieśń wygnańca — Bez nadziei, bez pociechy życie wiodę.
2. Kalina — Rosła kalina z liściem szerokim.
3. Krakowiak — Jestem Krakowiaczek z tamtej strony Wisły.
4. Maciek — Idzie Maciek, idzie z bijakiem za pasem.
Notatki, czy inne dokumenty z tego okresu są bardzo skromne. Trudno obecnie ustalić dokładnie, jakie pieśni stanowiły dalszy repertuar Chóru, a szczególnie skład osobowy tego zespołu. Opierając się jedynie na pamięci nielicznych już osób, podaję pierwsze panie i panów, którzy lat temu 60 rozpoczęli, związane wspólną ideą, śpiewanie dla dobra drugich.
Oto nazwiska niektórych członków chóru w latach 1918—1939:
Doniosły fakt dziejowy, odzyskania niepodległości, wpłynął bardzo korzystnie na rozwój chóru, który już po roku pracy, wyjeżdżał ze swoim repertuarem do różnych wiosek, a nawet miast. Stworzono korzystne warunki rozwoju, pomieszczenie do ćwiczeń i występów (scena) zostały całkowicie docenione przez społeczeństwo. Młodzi, a nawet starsi ludzie garnęli się do chóru czy orkiestry dętej, która wiosną 1918 roku rozpoczęła swoje oficjalne występy. Rozbudzone i intensywnie krzewione zamiłowania, uzewnętrzniły się jeszcze w jednej z dziedzin życia kulturalnego, w zawiązaniu się zespołu kulturalnego. Powstało „Koło Miłośników Sceny", dla którego chór mieszany i orkiestra dęta stanowiły wspaniałą oprawę.
Wiele było imprez, uroczystości i spotkań organizowanych przez różne, stowarzyszenia, podczas których występował chór. Repertuar był bogaty, głównie oparty na piosenkach ludowych.
W Cukrowni „Zbiersk" utrzymywała się tradycja uroczystego rozpoczynania kampanii. Na terenie samego zakładu (fabryki) zbierała się niemal cała załoga. Po przemówieniu dyrektora, już w części artystycznej przedstawiał bogaty wachlarz piosenek czy pieśni chór mieszany. Zazwyczaj dążono do tego, by na tą uroczystość przygotować chociaż jedno lub dwa nowe opracowania. Było to również pewnym zamknięciem osiągnięć danego roku, gdyż rozpoczynająca się w tym dniu produkcja i związana z tym zmianowość pracy powodowała na okres kampanii poważne ograniczenie działalności chóru.
Dyrygenturę nad chórem do roku 1926 sprawował Walerian Cent. Po czym od 1927 r. czynność tą przejął Jan Lubiński, prowadząc chór mieszany aż do wybuchu II wojny światowej.
Po wyzwoleniu, już w parę miesięcy wznowiono działalność. Prowadzeniem lekcji i dyrygowaniem zajął się Marek Sztark. Początkowo był to jedynie chór męski. Dyrygenturę następnie w 1948 roku przejął Banaszak, przywracając zespół mieszany. Kiedy ponownie dyrygentem został Marek Sztark, już w 1951 roku, chór był nadal mieszany. W związku z chorobą i zgonem Marka Sztarka od roku 1952 zajęcia z chórem prowadził Kaliński, jednak wyłącznie z zespołem męskim. Fakt ten miał swoją bardzo ujemną stronę, przejawiającą się tym, że zespół męski z biegiem lat zaczął stopniowo podupadać. Ograniczono się tylko do nielicznych występów. Nie bez wpływu na taką sytuację była zauważalna emigracja części ludności do większych miast, do przemysłu... Stosunkowo mała grupa, stanowiąca już niemal resztki chóru męskiego, czyniła starania pozyskania nowego dyrygenta, który podejmie się nauki zespołu mieszanego.
W latach 1945-70, wśród szeregu osób, które w dłuższych okresach uczestniczyły w chórze mieszanym lub męskim, należy podać poniższe
W związku z I Zlotem Związku Młodzieży Polskiej dano szereg występów w tym w Operze Poznańskiej, Letni Koncert w Parku Kasprzaka oraz w. Komendzie Wojewódzkiej Służby Polsce w Poznaniu. Wyjeżdżano na różne Festyny Ludowe, Imprezy i spotkania do Kalisza i innych miast b. województwa poznańskiego. Chór męski brał udział również w eliminacjach organizowanych przez Związek Zawodowy i Przemysł Spożywczy, m. in. w Kościanie. Niezależnie od tego na akademiach związkowych, ze Świętem Pracy, kolejnymi rocznicami PKWN oraz wszelkimi' Festynami Ludowymi i wieloma spotkaniami i innymi imprezami, organizowanymi przez władze powiatowe, jak i miejscowe, a odbywającymi się w Zbiersku.
W związku z inauguracją w październiku 1970 r. Roku Kultury i otwarciem pobudowanego wysiłkiem niemal całego społeczeństwa Domu Kultury w Zbiersku, powstały bardzo korzystne warunki do reaktywowania działalności chóru. W lutym 1971 r. rozpoczęły się regularne lekcje. Spełniły się więc pragnienia tej nielicznej grupy, uprzedniego zespołu męskiego, którego członkowie realnie zdawali sobie sprawę z konieczności stworzenia chóru mieszanego.
Prowadzenia lekcji i dyrygentury podjął się mgr Józef Samelczak - profesor muzyki i kompozytor - b. Dyrektor Szkoły Muzycznej w Kaliszu. Z dużą energią i zapałem rozpoczęto zajęcia i już w dniu 30 kwietnia 1971 r. chór mieszany wystąpił z szeregiem pieśni na akademii, związanej ze Świętem Pracy l Maja. Drugie oficjalne wystąpienie, przed szerszym audytorium, odbyło się 18 czerwca 1972 r. podczas festynu związanego z 25-leciem pisma „Gromada — Rolnik Polski". W październiku tego roku - następny występ w związku z dniem Wojska Polskiego.
4 marca 1973 r., w ramach reportażu z kaliskiego, chór mieszany występuje przed kamerami Telewizji. W połowie czerwca 1973 r. nakręcono film telewizyjny pt. Jagym jechoł od Kalisza. Członkowie chóru z wielkim napięciem wypatrują części reportażu ze swego występu. Świadomość tego, że na cały kraj jest nadawana ta audycja, ma duże znaczenie, jest bodźcem do podnoszenia poziomu wykonania. Należy jeszcze dodać, że w znacznej części tego reportażu podkładem muzycznym jest kompozycja mgr. Józefa Samelczaka „Nad Prosną", którą również i chór śpiewał.
Poniżej niektóre występy na przestrzeni ostatnich lat działalności: Czerwiec 1973 r. Festyn Ludowy w Stawiszynie. 18 lutego 1974 r. udział w galowym koncercie VIII Przeglądu Amatorskiego Ruchu Artystycznego w Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu, 6 kwietnia 1975 r. udział chóru mieszanego w „Wielkopolskim Festiwalu Pieśni Rosyjskiej i Radzieckiej" w Domu Kultury Kolejarza w Ostrowie Wlkp. Ostatnie dni kwietnia 1976 r. akademia przed l Maja - występ w Sali OSP w Stawiszynie, 5 czerwca 1976 r. „Festyn Ludowy" Wrzosowiska zbierskie. Bardzo nieliczny udział osobowy, jednak bardzo mile i owacyjnie przyjęty przez nader liczną publiczność.
Na 20 czerwca 1976 r. Rada Zakładowa wspólnie z Dyrekcją Cukrowni organizują wycieczkę dla chóru. Trasa ma przebiegać przez parę miejscowości, w których lokalni działacze kultury, zawiadomieni uprzednio telefonicznie, mieli zaprosić nieco publiczności. Projekt był bardzo przyjemny, śpiewanie w plenerze.
Tymczasem w miejscowości Ziemięcin następuje awaria autobusu. Chór rozkłada się na łące i rozpoczyna swój repertuar „A Capella". Miłe zaskoczenie wśród miejscowej ludności, której przypadek zrządził przyjemne urozmaicenie niedzielnego popołudnia. W październiku 1976 r. chór występuje na gminnej akademii z okazji 59 rocznicy Rewolucji Październikowej i Dnia Wojska Polskiego. Po akademii bardzo ciekawe rozmowy z przedstawicielami Wojska Polskiego. W ramach spotkań z Delegacją ZSRR 27 marca 1977 r. chór śpiewa piosenki radzieckie ze słowami polskimi, następnie uczestniczy w bardzo miłym przyjęciu przy pół czarnej. 28 września 1977 r. niecodzienna uroczystość 125-lecia istnienia Cukrowni Zbiersk. Występ Chóru Mieszanego nareszcie wyłącznie dla Zakładu Pracy. Szereg osób, a nawet spośród członków chóru, jest wyróżniona odznaczeniami, dyplomami itp.
W tym raczej szkicowym przedstawieniu działalności Chóru Mieszanego przy Radzie Zakładowej Związku Zawodowego Prac. Przem. Spoż. i Cukrown. Cukrowni „Zbiersk" nie miejsce na chronologiczne podawanie wszystkich wystąpień, które szczególnie z ostatnich lat ściśle odnotowano w kronice chóru.
Zrozumiałą rzeczą jest, że na przestrzeni tych 60 lat były okresy poważnych wzlotów, rzeczywiście prężnej i bogatej repertuarowe działalności, wysokiego kunsztu wykonawstwa. Były również smutne lata, przejawiającej się stagnacji, czy depresji. Nawet w ostatnich latach były takie momenty, kiedy dalsza działalność znajdowała się pod przysłowiowym znakiem zapytania. Garstka zapaleńców, humanistów i społeczników z prawdziwego zdarzenia związanych wspólną ideą „Śpiewania dla dobra drugich", łącznie ze swoim dyrygentem mgr. Józefem Samelczakiem nie poddała się przejściowym trudnościom, pomnaża swój dorobek repertuarowy, na który się składają podane niżej pieśni i piosenki.
REPERTUAR CHÓRU
1. Pieśń o Bajkale – opra. mgr. Józefa Samelczaka
2. Warkoczyk – lud. oprac. Paciorkiewicz
3. Warszawianka – Kurpiński oprac. K.Sikorski
4. Czeremcha – A.Swiesznikow
5. Pieśń o Szczorsie – M Blauter
6. Żołnierzu do szeregu stań - Aleksandrow
7. Najlepszy dar – Józef Samelczak
8. Funiculi-funiculi – L.Denza
9. Gaude Mater – Gorczycki-Klonowski
10. Nad Prosną – Józef Samelczak
11. Postój piękna gołąbeczko – St.Moniuszko
12. Przylecieli sokołowie - St.Moniuszko
13. Polna różyczka - St.Moniuszko
14. Polonez D-dur – J. Samelczak
15. Amatemi taen Mio – L.Marencio
16. Se la vostra partita - L.Marencio
17. Komu ja kwiateczki – stara melodia ludowa 16 wieku oprac S.Stuligrosza
18. Oj nasi jadą – opr.Roźdzyńskiego
19. Leśna piosenka – J. Samelczak
20. Powiedział mi – oprac. K.Sikorski
21. Walc Caton – L.Różycki
22. Kalinka – rosyjska pieśń ludowa
23. Pieśń młodości - Serocki
24. Pieśń o Wołdze – J.Dunajewski
25. Ruszamy dziś w drogę – Sokołow - Siedoj
26. Kołysanka – Joh.Brahms
27. Wojsko — wojsko - Ratkowski
28. Cichy wieczór - J. Samelczak
29. Maria Mari - Capna
30. Piosenka pierwszomajowa - Turski
31. Czemuście mnie matulinko – oprac. Szeligowski
32. Z daleka - J. Samelczak
Skład osobowy chóru mieszanego to ludzie raczej w wieku średnim, a nawet i starszym, Ze smutkiem trzeba stwierdzić, że młodzież zamiast dominować w tym zespole stanowi najniższy odsetek. Wśród Pań i Panów znaczna grupa osób jest związana bezpośrednio lub pośrednio z Cukrownią „Zbiersk", część to pracownicy innych zakładów pracy lub osoby, których przyciąga i wiąże jedynie wspólne śpiewanie.
CZŁONKOWIE CHÓRU MIESZANEGO w latach 1971—78
Mgr Józef Samelczak — Dyrygent
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_1
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_2
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_3
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_4
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_5
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_6
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_7
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_8
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_9
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_10
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_11
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_12
- Chór związkowy cukrowni "Zbiersk" 1918-1978_13
W broszurze znajduje się kilka fotografii, które niestety są bardzo słabej jakości. Skoro były użyte w 1978 roku to istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że leżą gdzieś w szufladzie. Może właściciel odezwie się i udostępni oryginały. Wiele osób na to czeka.
P.S.
W publikacji jest mowa o programie telewizyjnym z udziałem chóru. Jego właściwy tytuł to "Jagym jechoł od Kalisza" (jak widać osoba tworząca program nie znała gwary) . Materiał nadany był dokładnie w dniu 4 lipca 1973 roku.
Dziennik Polski 4 lipca 1973.
Chyba nigdy więcej w historii ulice Zbierska nie były tak puste jak w tym dniu. Pierwszy i jedyny odbieralny wtedy program a w nim chór ze Zbierska to było coś.
Ciekawe czy gdzieś w archiwach telewizyjnych znajduje się jego kopia i czy w jakiś sposób nie udałoby się jej uzyskać.
W artykule jest mowa o utworze "Nad Prosną" - Józefa Samelczaka (ówczesnego dyrygenta). W latach siedemdziesiątych była to pieśń z którą wszyscy w szkole podstawowej musieli się zetknąć na lekcjach wychowania muzycznego. Gdyby ktoś chciał sobie przypomnieć to link poniżej prowadzi do archiwalnego nagrania z lat sześćdziesiątych. Niestety nagranie jest bardzo amatorsko nagrane - trudno zrozumieć słowa. Babcie na pewno sobie je przypomną. No i wykonawcą nie jest niestety chór ze Zbierska.