Artykuł zamieszczony poniżej pochodzi z firmowej strony www cukrowni "Zbiersk". Większość tekstu powstała w latach sześćdziesiątych. W latach dziewięćdziesiątych treść została zaktualizowana. Strona www znikła z internetu po przejęciu cukrowni przez firmę Pfeifer & Langen w 2004 roku.
Uwaga ! Tekst w wersji oryginalnej - może zawierać błędy
W 1852 roku wybudowana w Zbiersku "Fabryka cukru" przez Wilhelma Repphana służyć miała jako warsztat gospodarki przeznaczonej do przerobu buraków cukrowych z własnych majątków. Zatrudniał w niej ok. 50 osób w tym również młodzież w wieku od 10 lat.
Z zapisanych przekazów wiadomo, iż pierwsze przeroby, wynosiły ok. 4 -ch wozów parokonnych buraków na dobę. Siłę napędową całego układu stanowił "maneż" (kierat) obracany przez konie. Większość prac była wykonywana ręcznie. Do szybkiego rozwoju cukrowni przyczynia się połączenie Zbierska z Kaliszem i Koninem, dzięki wybudowaniu szosy w 1869 roku. W okresie tym powstają również w Królestwie Kongresowym inne cukrownie jak: Dobrzelin, Lublin, Józefów itd.
Przyczyną szybkiego rozwoju cukrownictwa w Królestwie w latach 1850 - 1870 było:
Olbrzymi rynek zbytu na ziemiach wschodnich.
Rząd kontynuował politykę protekcyjną opancerzając wysokimi stawkami celnymi młodą gałąź wytwórczości przed konkurencją przemysłu zachodnioeuropejskiego
Bank Polski preferuje rozwój branży (z ogólnej sumy 7 259 975 rubli pożyczek długoterminowych skierowanych do przemysłu w latach 1850-1870 aż 1/3 trafiła w ręce cukrowników).
Cukrownie szybko rozwijają się i modernizują.
Nasza "fabryka" w roku 1880 przerabia już 500 q buraków na dobę. Siłą napędową fabryki nie jest już "maneż" a maszyna parowa, ale większość prac wykonywana jest dalej ręcznie.
W latach 80 - tych XIX wieku pojawiają się pierwsze tendencje do łączenia kapitałów i uruchamiania cukrowni pod postacią spółek. Nie omija to również naszej cukrowni, która w roku 1884 przekształca się w Towarzystwo Akcyjne Cukrowni i Rafinerii "Zbiersk".
Nowi właściciele zaczynają modernizować fabrykę sprowadzając nowe kotły i 12 - to naczyniową baterię dyfuzyjną systemu Roberta.
W roku 1885 powstaje w Zbiersku jako pierwsza w cukrowniach "Kongresówki" 4-ro działowa wyparka.
W 1891 roku akcjonariusze Zbierska wykupują Cukrownię "Olimpia" położoną we wsi Dzierzbin i przeznaczają ją do rozbiórki. Urządzenia z tej cukrowni przewieźli do Cukrowni "Zbiersk".
W kampanii 1891 roku Cukrownia "Zbiersk" przerabiała już 1575 q buraków na dobę a dwa lata później przerób dobowy osiągnął 2750q na dobę.
Na przełomie XX wieku tzn. 1898 roku zastąpiono dotychczasowe opalanie drewnem i torfem na węgiel, który był sprowadzany z Pleszewa transportem konnym. W roku tym osiągnięto przerób dobowy 4000 q. Cukrownia produkowała rafinadę w tzw. głowach i małą ilość kostki prasowanej.
W nocy z dnia 6 na 7 - go września 1899 roku z niewiadomej przyczyny wybuchł pożar, który zniszczył doszczętnie całą fabrykę ( fabryka była drewniana ). Buraki zostały sprzedane do innych cukrowni.
W marcu 1900 roku rozpoczęto budowę nowej fabryki - murowanej - którą ukończono w końcu listopada tegoż roku.
Cukrownia systematycznie rozwija się. W 1906 roku po raz pierwszy wyprodukowano część cukru jako kryształ. Powodem była zbyt niska cena rafinady. Od tego czasu fabryka oprócz rafinady i kostek rafinadowych produkuje również kryształ. W roku 1910 Cukrownia "Zbiersk" została sprzedana przez W.Repphana w ręce polskich akcjonariuszy. Cukrownia w tym czasie przerabiała 4500 q na dobę. W celu dalszego rozwoju fabryki i obniżenia kosztów przewozu materiałów jak: węgiel, kamień wapienny, buraki oraz cukru wybudowano w 1914 roku kolej wąskotorową od Zbierska do Opatówka łącząc ją z koleją szerokotorową. Wąskotorówka w pierwszych zamysłach miała służyć jedynie jako środek transportu dla potrzeb cukrowni. W 1915 roku kolej ta została zarekwirowana przez okupanta niemieckiego a w 1917 roku przez Sejmik Kaliski.
W 1918 roku po odzyskaniu niepodległości Polski została oddana pod administrację władz powiatowych Kalisza i Turku. W 1916 roku władze okupacyjne wybudowały odcinek kolei od Zbierska do Turku. W latach 1911 - 1922 Dyrektorem Cukrowni jest Pan dr L.Nowakowski z Warszawy (tablo jego okresu jest oprawione i znajduje się w laboratorium cukrowni ). W roku 1923 powiększono w cukrowni baterię dyfuzyjną o dalsze 6 dyfuzorów F - my Cegielskiego oraz postawiono nowy kocioł Firmy Borman - Szweder na ciś.12 atm. Przerób buraków podniósł się do 5500 q na dobę. Rozbudowa Cukrowni wymusza poszukiwania nowych terenów plantacyjnych i rozbudowę transportu. Dlatego też w październiku 1923 roku rozpoczęto budowę własnej kolejki do przewozu buraków i wysłodków na odcinku Zbiersk - Kucharki. W 1924 roku sprowadzono i zainstalowano nową maszynę parową, gdyż przerób dobowy dochodził już do 6500 q. W tym roku zaprzestano wyrabiać głowy i kostki rafinowane piłowane, a rozpoczęto produkcję kostki prasowanej oraz kryształu. W roku 1927 nastąpiła pierwsza większa przebudowa Cukrowni od czasu jej spalenia. Powiększono stację dyfuzji o dalsze 12 dyfuzorów, wymieniono i powiększono szereg urządzeń. Przerób dobowy wzrósł do 7000 q na dobę a w 1930 do 7500 q. Rok 1931 to duża inwestycja w postaci budowy nowego wysokoprężnego kotła "Firmy" H.Cegielski na 22 atm. (rozebrany po kampanii 1996) Po postawieniu tegoż kotła i wymianie saturacji w 1934 roku przerób wzrasta do 9000 q. Przełom dziejowy to rok 1936 - zastąpienie maszyn parowych turbinami. Sprowadzono dwie turbiny, szwedzką "Stal" o mocy 1500 KW i niemiecką "Wumag" o mocy 1650 KW. Obie te maszyny służyły Cukrowni "Zbiersk" do lat dziewięćdziesiątych. Lata 1932 - 1939 to dalsza modernizacja cukrowni po której wzrasta przerób do 13 000 q/dobę.
W latach 1939 - 1945 cukrownią zarządzali Niemcy. W okresie tym poczyniono wprawdzie pewne inwestycje jak: suszarnia wysłodków Bittnera pracująca do dziś, wywieziono jednak z cukrowni unikatowe urządzenie rafinerii wraz z nowoczesną na owe czasy suszarnią kostki cukrowej. W okresie okupacji przerób dobowy spadł o 20% w stosunku do roku 1939. Dnia 19 stycznia 1945 r. o godz. 19 administracja niemiecka opuściła Zbiersk przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi a zarząd Cukrowni przeszedł w polskie ręce. Okres okupacji to również ciemne strony historii. Z grona załogi cukrowni ubyło pięciu jej członków zamordowanych przez okupanta. Pracownikami tymi byli: Kaczkowski Aleksander, Kolonko Józef, Chojnacki Stanisław, Meyer Julian, Wawrzyniak Franciszek. Po wojnie dla upamiętnienia ich śmierci została wmurowana tablica pamiątkowa na ścianie głównego budynku fabrycznego (obecnie przed wejściem na teren zakładu).
Od okupacji po dzień dzisiejszy Cukrownia systematycznie rozwija się tak po stronie technicznej, surowcowej jak i socjalno-bytowej. Każda z tych dziedzin mogłaby być podstawą do odrębnego opracowania. Z konieczności ograniczę się tylko do ważniejszych, znaczących momentów inwestycyjno- rozwojowych.
Proces unowocześnienia produkcji chociaż powolny w pierwszych latach po okupacji trwał bez przerwy powodując systematyczny wzrost zdolności produkcyjnej. W pierwszej kampanii po okupacji tzn 1945r. przerobiono tylko 32189 t buraków uzyskując 3935 t cukru a w roku 1960 już 138.984t buraków z których uzyskano 15.979t cukru. Najważniejsze inwestycje i modernizacje w cukrowni miały na celu wprowadzenie nowszych technologii w procesie produkcyjnym, zmniejszenie pracochłonności, zmniejszenie zatrudnienia. W poszczególnych latach dotyczyły one następujących zadań.
1952-1953r. - w trosce o poprawę opieki nad zdrowiem pracowników i ich rodzin powstaje nowoczesny Ośrodek Zdrowia i Przedszkole wraz z obiektami towarzyszącymi.
1954r. - oddano do eksploatacji kocioł wysokoprężny typu Babcok o wydajności 20t pary na godzinę i ciśnienia 23atn.
1955r. - wybudowano nowy magazyn cukru o pojemności 4000 ton
1956r. - modernizację przechodzi przedwojenny kocioł H.Cegielski
- oddano do eksploatacji nowoczesną na owe czasy stację filtracji soków w postaci błotniarek i cedzideł mechanicznych syst. inż.Szarejki
- zamontowano również nową stację II saturacji
W roku 1965 następuje duża przebudowa surowni. Wymieniona zostaje dyfuzja typu Roberta wraz z urządzeniami towarzyszącymi na ciągły ekstraktor typu Dds o zdolności nominalnej 1700t/dobę. Zmienia się również stacja oczyszczania soków. Zainstalowano defekację wstępną Brieghel-Mullera, defekację główną dwunaczyniową, saturację I oraz część zagrzewaczy sokowych. Lata 1969-71 to modernizacja stacji wyparnej polegająca na powiększeniu I działu do 1000m2 i II działu do 1600m2 powierzchni ogrzewalnej. Montuje się również stację defekacji głównej-zimnej o pojemności 150 m3. Z uwagi na wzrost zdolności produkcyjnej w roku 1971 rozpoczyna się budowa kotła wysokoprężnego OR-16 o wydajności 16t pary na godzinę, który zostaje uruchomiony w kampanii 1973r. Rok 1975 charakteryzuje się dużą przebudową buraczarni oraz całej stacji filtracji soku rzadkiego. Zamontowane zostają nowe filtry GP do soku I i II saturacji oraz obrotowe filtry próżniowe. Rok 1978 to częściowa modernizacja produktowni. Zainstalowane zostają nowoczesne na owe czasy wirówki ciągłe do II i III cukrzycy typu ACWW- 1000. Wymieniono również po jednym warniku na II i III produkcie.
Lata 1980-1981 to dalsza modernizacja stacji wyparnej polegająca na powiększeniu III i II działu. Wymienione zostają również ogrzewacze przed defekacją główną i wyparką. Do eksploatacji oddaje się dekantator na przerób 2000 t/dobę oraz stację wirówek I cukrzycy składającą się z czterech wirówek LWA. W latach 1983-1985 zostaje zamontowana nowa suszarka cukru o wydajności 240t/dobę, GP do soku gęstego, krajalnice RK-15 oraz mieszadła I,II,III cukrzycy. W kampanii 1986 roku zostaje uruchomiona nowa całkowicie zautomatyzowana stacja wapniarni i pieca wapiennego o pojemności 100m3 produkcji SFUP Świdnica. Dekada lat osiemdziesiątych (1984-1990) to intensywny rozwój zakładowego budownictwa mieszkaniowego. W okresie tym oddano dla załogi Cukrowni pięć bloków mieszkalnych z 116 mieszkaniami o wysokim standardzie. W trosce o ochronę środowiska naturalnego w 1989 roku oddaje się do eksploatacji Biologiczną Oczyszczalnię Ścieków BOS 2x150m3 na dobę dla potrzeb zakładu i osiedla zakładowego. Równocześnie buduje się 2 km sieci sanitarnej eliminując uciążliwe "szamba".
Rozpoczynająca się dekada lat dziewięćdziesiątych przyniosła wiele zmian organizacyjnych w przemyśle cukrowniczym. Otóż 1 marca 1990 roku po 22 latach działalności przestaje istnieć Przedsiębiorstwo Państwowe Cukrownie Wielkopolskie w Poznaniu w którego strukturze działała Cukrownia Zbiersk wraz z siedmioma innymi Cukrowniami z Wielkopolski. W związku z powyższym Wojewoda Poznański tworzy nowe przedsiębiorstwo pod nazwą Przedsiębiorstwo Państwowe Cukrownia "Zbiersk" w Zbiersku, które z dniem 30 marca 1990r. zostaje przekazane wojewodzie Kaliskiemu. Rozpoczyna się trudny okres działalności zakładu, który nie jest w pełni przygotowany do samodzielnego działania w rozpoczynającej się "drapieżnej" gospodarce rynkowej. Dodatkową trudnością są również rozpoczęte bardzo finansochłonne inwestycje energetyczne jak:
turbinownia wraz z rozdzielnią niskiego i wysokiego napięcia
kocioł PR-25/40
kotły co. ERm-6,5 - 2 szt.
wieża wodna skraplaczy barometrycznych wraz z obiegiem wód
warniki I cukrzycy - 3 szt.
Pomimo dużych kłopotów finansowych w dniu 11 listopada 1991r. zostaje uruchomiona i włączona do współpracy z energetyką państwową turbina TP-6 wraz z rozdzielniami niskiego i wysokiego napięcia i 4km linią zasilającą 15 KV z GPZ Stawiszyn.. Również w tym roku przekazano do eksploatacji stacje uzdatniania wody dla potrzeb nowej turbiny oraz całego zakładu i osiedla zakładowego. Rozpoczęły również pracę kotły ERm-6,5 - szt.2. Poniesione duże wydatki inwestycyjne na n/w obiekty w latach 1990-1991 zmuszają zakład do zatrzymania rozpoczętych inwestycji:
kotła wysokoprężnego PR-25/40
warników I cukrzycy
wieży wodnej skraplaczy barometrycznych
Zostaną one zakończone dopiero po kilku latach i tak:
warniki I cukrzycy - szt.3 oraz wieża wodna skraplaczy barometrycznych - rok 1996
w roku tym zainstalowano również prasę wysokiego wyżęcia do wysłodków typu Stord.
kocioł wysokoprężny PR-25/40 - rok 1997
W roku 1997 r. oprócz wspomnianego kotła oddano do eksploatacji fluidyzacyjną suszarko- chłodziarkę do cukru typu S.C.-300 o wydajności 25 t/h. Rozpoczęto również komputeryzacje całego zakładu oraz przebudowę placu składowego buraków przy Cukrowni przygotowując go do zamontowania w roku przyszłym linii VENEMA pozwalającej przyjmowanie buraków w zależności od zawartości cukru.
Połowa lat dziewięćdziesiątych to dalsze zmiany organizacyjne w branży cukrowniczej. Data 1.08.1995 to ważna data w historii cukrowni. Otóż po 111 latach Cukrownia "Zbiersk" staje się ponownie Spółką Akcyjną, tak jak to było w roku 1884. Natomiast 30.06.1996r. na mocy Ustawy Cukrowej cukrownia wchodzi w skład utworzonej Poznańsko - Pomorskiej Spółki Cukrowej S.A. w Poznaniu wraz z 14 innymi zakładami. Przeprowadzane modernizacje i inwestycje powodowały ciągły wzrost zdolności produkcyjnej, która w ostatnich latach ukształtowała się na poziomie 2400-2500 ton przerobu dobowego. W kampanii 1996 uzyskany średni przerób dobowy 2360 ton był wyższy o 138,8% od zdolności nominalnej dyfuzora DC-7.
Pomimo sędziwego wieku po wymienionych modernizacjach, Cukrownia "dotrzymuje kroku" młodszym zakładom naszej branży i zalicza się do średnich zakładów przemysłu cukrowniczego.